رفتار شهروندی سازمانی کارکنان

*تعریف مفهومی: دنیس اورگان(1998)، رفتار شهروندي سازماني را به اين صورت تعريف مي كند: «رفتار فردي آگاهانه و با بصيرت كه مستقيماً و به صراحت با سيستم پاداش رسمي شناخته نمي شود و به صورت كلي كاركردهاي سازمان را ارتقاء مي دهد. منظور از آگاهانه و با بصيرت، رفتاري كه لازمه نقش يا شرح شغل توافق شده در قرارداد استخدام باشد، نيست. اين رفتار انتخاب آزادانه شخصي است كه غفلت از آن تنبيهي در پي ندارد(خالصی و همکاران، 1389: 76 و مقیمی و رمضان، 1392: 111). به بیان دیگر، رفتار کارمند که فراتر از الزاماتی که برای نقش تشریح شده و برای سازمان منفعت دارد به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر برای عملکرد موثر سازمانی تشخیص داده شده است که آنرا رفتار شهروندی سازمانی تعبیر می کنند(مقیمی و رمضان،1392: 111).

تعریف عملیاتی: رفتار شهروندی سازمانی کارکنان براساس رویکرد نظری فارح و همکاران(1997) و نیز دنیس اورگان(1998) با ابعاد زیر مشخص و مورد سنجش قرار می گیرد:

1- نوع دوستي: كمك به ديگر اعضاي سازمان در رابطه با مشكلات و وظايف محوله مرتبط است. مانند كاركناني كه به افراد تازه وارد و يا كم مهارت كمك مي كنند.

2- وجدان کاری: به رفتارهاي گفته مي شود كه از فراتر از الزامات تعیین شده به وسیله سازمان در محیط کار می باشد.  مثل فردي كه بيشتر از حالت معمول سر كار مي ماند و يا كارمندي كه وقت زيادي را براي استراحت صرف نمي كند.

3- ادب و ملاحظه: به تلاش كاركنان براي جلوگيري از استرس ها و مشكلات كاري در رابطه با ديگران گفته مي شود. در واقع مولفه ادب و نزاکت به این نکته توجه دارد که چگونه یک فرد بر دیگران تأثیر می گذارد.  

4- جوانمردی و گذشت: تمایل نشان دادن به شکیبایی، تحمل و گذشت در شرايط غير ايده ال سازمان بدون ذاشتن هیچگونه شكايتی مي باشد.

5- آداب اجتماعی یا رفتار مدني: تمايل به مشاركت و مسئوليت پذيري در زندگي اجتماعی سازماني و نيز ارائه تصويري مناسب از سازمان مي باشد.  

6- هماهنگی متقابل شخصی: تمايل به عدم ستیز و سرزنش دیگران، عدم تخریب و نفوذ در دیگران، عدم سوء استفاده از قدرت برای پیشبرد اهداف شخصی و پرهیز از غیبت و بدگویی نسبت به دیگران می باشد.

7- محافظت از منابع سازمان: تمايل به عدم استفاده از ساعات کاری به منظور انجام امورات شخصی، عدم بهانه تراشی برای مرخصی ها و نیز عدم استفاده از منابع سازمانی برای انجام امورات شخصی می باشد.

پرسشنامه استاندارد رفتار شهروندی سازمانی دنیس اورگان و همکاران:

پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی توسط دنیس اورگان(1998) و فارح و همکاران(1997) ساخته شده است. این پرسشنامه دارای شش مولفه می باشد که عبارتند از: نوع دوستي، وجدان کاری، هماهنگی متقابل شخصی، محافظت از منابع سازمان، جوانمردی و گذشت، ادب و ملاحظه. پاسخ دهی به گویه ها نیز براساس طیف 4 گزینه ای گوتمن با گزینه های "خیلی کم" (با نمره 1)، "کم" (با نمره 2)، "زیاد" (با نمره 3)، و "خیلی زیاد" (با نمره 4) می باشد.