احساس از خود بیگانگی

*تعریف مفهومی

احساس از خود بیگانگی تجربه ای درونی است که با گسستن فرد از خویشتن همراه است، بیگانگی فرد با خویشتن بدان جهت است که بر حسب مقتضیاتی ناچار به قبول نقش می شود و حتی بدون آنکه دقیقاً بدان اعتقاد داشته باشد به اعمال آن می پردازد ( ساروخانی،1370: 21 و گولد و کولب،1376: 171). این قسم از بیگانگی در حوزه روان شناسی مطرح است. روان شناسان، بیگانگی را در سطح فردی مطالعه می کنند و عمدتاً متوجه آنومی روانی هستند.در آنومی روانی معمولاً احساسات فرد  در قبال خود سنجیده می شود. ملوین سیمن طبقه بندی معروفی را بیان کرد و در آن پنج شاخص را در بیگانه شدن انسان بر شمرد که هر یک به تنهایی یا در ارتباط با متغیرهای دیگر در این مسأله مؤثرند:

1- شاخص احساس بی قدرتی  :  به حالتی اطلاق می شود که فرد احساس می کند در وضعیت های اجتماعی و کنش متقابل خود تاثیر گذار نیست یعنی قادر به تحت تاثیر قرار دادن محیط اجتماعی خود نباشد (ستوده،1380: 244).

2- شاخص احساس بی معنایی :  در این حالت فرد احساس می کند هیچ راهنمایی برای انتخاب سلوک و عقید خود ندارد. بنابراین دچار ابهام و شک و تردید می شود و نمی تواند در تصمیم گیری، عقیده خود را با استاندارهای فرهنگی -  اجتماعی موجود در جامعه  وفق دهد (محسنی تبریزی،1383: 151). در حالی که معنای نخست بیگانگی به توانایی حسی برای کنترل پیامدها توجه دارد، دومین معنای بیگانگی در اصل به توانایی حسی برای پیش بینی پیامدهای رفتاری مربوط می شود (کوزر و روزنبرگ،1378: 411 ).

3- شاخص احساس بی هنجاری : این حالت از بیگانگی، از توصیف دورکیم از «آنومی» اقتباس شده است و به شرایط بی هنجاری توجه دارد. به بیان دیگر بی هنجاری دلالت بر وضعیتی دارد که در آن هنجارهای اجتماعی که سلوک فردی را نظم می بخشد، در هم شکسته شده یا تاثیر خود را به عنوان قاعده از دست داده است (همان، ص412).

4- شاخص احساس انزوای اجتماعی : به حالتی گفته می شود که فرد احساس می کند با ارزشها و هنجارهای جامعه بیگانه  شده است، یعنی شخص احساس تنهایی می کند و می خواهد از دیگران کناره گیری کند. فردی که از جامعه کناره گیری می کند، بدین معناست که او اعتقادی به شیوه های کارکردی جامعه ندارد و چون نمی تواند این روابط و هدف ها را نفی کند، با گوشه نشینی و جامعه گریزی، خود را از گزند دیگران به حاشیه  می کشاند و کناره گیری اختیار می کند(ستوده،1380: 245) .

5- شاخص احساس از خودبیزاری  : به حالتی گفته می شود که شخص نسبت به احساس واقعی، علاقه ها و باورهایش بیگانه می شود و به طور کلی نسبت به خود احساس بیگانگی می کند. در چنین حالتی فرد بخت و فرصت لازم را برای ابداع و تولید محصولی که او را راضی و خرسند سازند؛ ندارد و به نوعی در احساس انزجار از روابط اجتماعی تولید گرفتار است ( ستوده،1380: 246 ).

*تعريف عملياتي:

برای سنجش احساس ازخودبیگانگی از مقیاس پنج شاخصی ملوین سیمن که عبارتند از: 1- احساس بی قدرتی، 2- احساس بی معنایی، 3- احساس بی هنجاری،  4- احساس انزوای اجتماعی و 5- احساس از خود بیزاری استفاده می شود.

پرسشنامه محقق ساخته احساس ازخودبیگانگی

پرسشنامه محقق ساخته احساس ازخودبیگانگی براساس رویکرد نظری ملوین سیمن(1959) در قالب طیف لیکرت 5 درجه ای مورد استفاده قرار می گیرد. این ابزار دارای20 سئوال بوده که پنج شاخص: احساس بی قدرتی، احساس بی معنایی، احساس بی هنجاری، احساس انزوای اجتماعی و ازخود بیزاری را مورد سنجش قرار می دهد. پاسخ دهی به سئوالات نیز براساس طیف پنج گزینه ای لیکرت با گزینه های "کاملا مخالف" (با نمره 1)، "مخالف" (با نمره 2)، "تا حدی موافق " (با نمره 3)، "موافق" (با نمره 4) و "کاملا موافق" (با نمره 5) می باشد. در این پرسشنامه  جهت و کدگذاری معکوس وجود ندارد.  شاخص ها و گویه های احساس ازخودبیگانگی به صورت ذیل می باشند: